۱۶۶
باز نبی صل اللّه وعلیه وسلم "السَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللَّهِ" گفته به طرف راست طوری سلام می گشتاند که سفیدی رخسار راست شما به نظر می آمد ، و "السَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللَّهِ" گفته به طرف چپ طوری سلام می گشتاند که سفیدی رخسار چپ شما به نظر می آید -۱- و گاهی در سلام اول اضافه لفظ "و بَرَکَاتُهْ" را می کردید -۲- و گاهی چنین می بود که شما به طرف راست که "السَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللَّهِ" می گفت ، مگر به طرف چپ صرف به "السَّلَامُ عَلَيْكُمْ" بس می کرد -۳- و گاهی بر یک "سلام" اکتفاء می فرمود ، یعنی رخ چهره روبرو "السَّلَامُ عَلَيْكُمْ" گفته به جانب راست اندکی (یا کم) مائل می بود -۴-
نبی صل اللّه وعلیه وسلم صحابه رضی اللّه عنهم را دید که آنها در هنگام گشتاندن سلام به طرف راست و چپ با دست های خود اشاره می کنند ، شما فرمودید که: شما دست های خود را مانند دم های اسپ های تور خورده حرکت چرا میدهید؟ از شما وقتی که کسی سلام بگرداند باید بدون اشاره با دست به طرف شخص پهلوی خود متوجه شود - پس صحابه رضی اللّه عنهم بعد از این در نماز با شما باز چنین
۱- مسلم (۵۸۲) به معنی این حدیث ، ابوداؤذ ، نسائی و ترمذی این را صحیح گفته است -
۲- ابوداؤد ، ابن خزیمه (۲/۸۷/۱) به سند صحیح ، و عبدالحق اشبیلی این را در کتاب الأحکام (۲/۵۶) خود صحیح قرار داده است , نووی و حافظ ابن حجر نیز قائل صحت آن اند - واین حدیث را مصنف عبدالرزاق (۲۱۹/۲) ، مسند ابو یعلی (۱۲۵۲/۳) ، طبرانی کبیر (۲/۶۷/۳) ، در طبرانی اوسط (۲/۲۶۰۰/۱) نیز ببینید ، و دار قطنی و عبدالرزاق (۲۱۹/۲) از یک طریق دیگر نیز روایت کرده است -
۳- نسائی ، احمد ، سراج به سند صحیح
۴- ابن خزیمه ، بیهقی ، ضیاء "مختاره" سنن عبداغنی مقدسی (۱/۲۴۳) به سند صحیح ، احمد ، طبرانی اوسط به حواله زوائدالمعجمین (۲/۳۲) ، بیهقی ، حاکم این را صحیح گفته است و ذهبی و ابن الملقن (۱/۲۹) تائید آنرا کرده است - و تخربج آن در ارواء الغلیل در تحت (۳۲۷) شده است -