(۲) شاگرد امام محمد عصام بن یوسف -۱- که شمار آن در شاگردان -۱- خاص امام ابویوسف بود ، وئ به کثرت مخالف مذهب امام ابوحنیفه رحمة اللّه فتویٰ میداد از سببی که در مسائل مذهب امام ابوحنیفه برای او دلیل دریافت نشد بلی دلیل مذهب دیگر ائمه در پیشروی او بود از این سبب او مطابق اینها فتویٰ داد-۳- ، از این سبب او در وقت رفتن به رکوع و در وقت برخاستن از رکوع رفع یدین میکرد -۴- ، چنانچه ثبوت آن نبی صل اللّه وعلیه وسلم در احادیث متواتر موجود است ، پس مخالفت ائمه ثلاثه ابوحنیفه و ابویوسف و محمد از این حدیث متواتر مانع عصام بن یوسف برای کردن این عمل نشد ، و همین طریقه کار هر مسلمان باید باشد از سببی که ائمه اربعه وصیت این را کرده اند چنانچه پیش گذشت -

۱- ابن عابدین در حاشیه (۷۴/۱) و در رسم المفتی (۱۷/۱) ذکر آنرا در شاگردان امام محمد کرده است ، و ذکر آنرا قرشی در "الجواهرالمضیة فی طبقات الحنفیة ص ۳۴۸" کرده است و فرمود که عالم حدیث و ثقه بود و او و برادر او ابراهیم در وقت خود شیخ بلخ بودند -
۲- ملاحظه شود "الفوائدالبهیة فی التراجم الحنیفة ص ۱۱۶"
۳- ببینید البحرالطرائق (۹۳/۶) ورسم المفتی (۲۸/۱)
برای این ملاحظه شود "الفوائدالبهیة ص ۱۱۶" باز بر این مصنف کتاب نهایت عمده حاشیه زده است -
من می گویم: از این معلوم شد که از امام ابوحنیفه آن روایت مکهول باطل است که در آن آمده است که: هرکه در نماز رفع یدین کرد نماز او باطل شد ، همین روایت است که از آن امیرکاتب اتقانی فریب خورده است چنانچه در تذکره او گذشته است ، زیرا که عصام ابن یوسف از شاگردان خاص امام ابویوسف بود و رفع یدین می کرد ، پس اگر کدام حقیقت این روایت می بود پس علم او به ابویوسف و عصام ضرور می بود : مصنف می فرماید این نیز از این معلوم شد که اگر هر حنفی در یک مسئله مذهب امام خود را به نسبت قوی بودن دلیل مخالف آن ترک کند پس او از این وجه از زمره تقلید کنندگان خارج نمی شود ، بلکه این در ترک تقلید نیز عین تقلید است ، آیا شما نمی بینید که عصام ابن یوسف در مسئله رفع یدین مذهب امام ابوحنیفه را ترک کرد ، با وجود آن شمار آن در حنفیه می شود؟ مولانا بعد از این می فرماید: من شکایت مردمان جاهل زمانه خود را به اللّه تعالٰی می کنم زیراکه اگر کدام شخص بنابر قوی بودن دلیل در یک مسئله تقلید امام را ترک کند پس این مردم اورا از دائره تقلید امام خود خارج قرار میدهند - بر جاهلان آنقدر تعجب نیست زیرا ایشان عوام اند ، بلی تعجب که صرف بر آنان است که مشابهت علماء را اختیار میکنند مگر طور و طریق آنها مانند حیوانات است -