۱۷
اللّه تعالٰی برتو رحم کند ، هرچیزی راکه از من میشنوی همه را نوشته نکن ، چراکه امروز من یک فتویٰ میدهم وصبح از آن رجوع میکنم ، و سبا یک فتویٰ میدهم و دیگر سبا از آن رجوع میکنم - ۱
(۳) قول سوم: وقتی که من چنین کدام سخن بگویم که خلاف قرآن و حدیث باشد ، پس از من
۱ - من می گویم که امام ابوحنیفه این سخن را از سببی گفت که زیاد چنین می شد که او بنیاد قول خود را بر قیاس قرار میداد ، بعد اورا از آن قیاس زیاد قوی تر پیدا می شد ، یا کدام حدیث نبی صل اللّه وعلیه وسلم پیدا میشد ، پس او آنرا میگرفت و قیاس اولی خودرا ترک میکرد -
امام شعرانی در ',ميزان "٦٢/١" یک سخن گفته است که خلاصه آن این است:
در باره امام ابوحنیفه رحم اللّه اعتقاد ما و از هر منصف این است که اگر او از جمع و تدوین و حفاظ احادیث را برای جمع کردن احادیث در شهرهای مامون و غیرمامون عالم اسلام بعد از سفر کردن کردن ایشان زنده میبود و این احادیث اورا دریافت می شد پس یقیناً آنها را میگرفت و قیاس خودرا ترک می کرد ، و در مذهب آن قیاس کمتر می بود چنانچه در دیگر مذاهب به مقایسه مذهب امام ابوحنیفه قیاس کم است ، مگر چون در زمان امام ابوحنیفه احادیث با تابعین و اتباع تابعین در شهر ها و دهات و علاقه های دور و دراز پراگنده و منتشر بودند ، از این سبب در مذهب آن به نسبت ائمه دیگر تحت حاجت و ضرورت از قیاس زیاد کار گرفته شد ، زیرا آن مسائل که امام صاحب در آن از قیاس کار گرفت در این برای او از قرآن و حدیث دلائل واضح دریافت نشد ، برخلاف دیگر ائمه که در زمان آنها محدثین برای طلب حدیث و جمع و تدوین آنها سفر های شهر و دیهات را کرده آنها را مرتب کردند ، به این طرح احادیث باهم دیگر دیده و یکجا شده و تکمیل شدند ، این است سبب کثرت وزیادت قیاس در مذهب امام ابوحنیفه ودر مذاهب ائمه دیگر کمی و قلت قیاس -
اکثر حصه این سخن امام شعرانی را مولانا عبدالحئ در "النافع الکبیر ص ۳۲" نقل فرموده است و باز شرح آنرا کرده تائید نیز کرده است ، خواهش هرکه باشد او به این طرف رجوع کند -
من میگویم وقتی که امام ابوحنیفه را بدون قصد و عمد مخالفت احادیث صحیحه را این عذر واقع شد ، واین عذر بالکل صحیح نیز است ، زیراکه اللّه تعالٰی کسی را زیاده از طاقت آن مکلف نمی کند - پس بر امام صاحب طعن و تشنیع کردن چنانچه بعضی نادانان میکنند جائز نیست ، بلکه احترام و ادب او واجب است ، از سببی که شمار آن در آن ائمه اسلام است که به ذریعه آنها حفاظت این دین شد و تا ما مسائل فروعی دین به ذریعه آنها رسید ، امام ابوحنیفه به هر حال مستحق اجر و ثواب است گرچه در مسائل از او غلطی شده باشد یا نه شده باشد -
حاشیه جاری ...